Van complottheorieën rondom corona tot haat tegen migranten, de overheid of de gevestigde media: op Telegram blijkt een breed vertakt netwerk te bestaan van groepen die extreemrechtse ideeën en samenzweringstheorieën aanhangen. ‘In de afgelopen jaren zijn er allerlei verschillende kanalen opgekomen en die hebben elk hun eigen aandachtsgebied’, vertelt mediawetenschapper Stijn Peeters. ‘Toch blijken veel van deze groepen intensief met elkaar in verbinding te staan en berichten naar elkaar door te sturen.’

In kaart gebracht via netwerkanalyse

Peeters, die verbonden is aan het OILab, onderzocht het extreemrechtse discours op Telegram samen met collega’s van de Vrije Universiteit Brussel en de Erasmus Universiteit. De onderzoekers kwamen de kanalen op het spoor via een netwerkanalyse: door te kijken welke chatgroepen berichten naar elkaar doorstuurden, konden ze in kaart brengen welke verschillende extreemrechtse kanalen er bestaan en hoe deze met elkaar verbonden zijn. Zo vonden Peeters en collega’s een netwerk van 215 openbare, Nederlandstalige Telegram-kanalen, waarvan ze alle berichten uit de periode van 2017 tot en met 2021 scanden en analyseerden – in totaal zo’n 370.000 posts.

Ruim een vijfde van alle berichten bleek samenzweringstheorieën te bevatten rondom de coronapandemie, bijvoorbeeld dat het virus niet echt zou bestaan, de sterftecijfers zwaar overdreven werden, of dat het vaccin het virus juist zou verspreiden. Daarnaast waren veel berichten gericht tegen de overheid en de gevestigde media, soms in combinatie met racistische complottheorieën. Verder kwamen er veel verschillende antidemocratische en extreemrechtse ideeën voorbij, vertelt Peeters. ‘We zagen een grabbelton van samenzweringstheorieën en haat tegen allerlei groepen: migranten, Joden, transgenders. Toch vermoed ik dat de mensen die zelf in deze kanalen zitten zichzelf niet per se als haatdragend zien – eerder als mensen die doorhebben hoe het écht zit.’

Amerikaanse complottheorieën met een lokale twist

Wat de onderzoekers ook opmerkten op de kanalen, is dat de in de VS populaire complottheorieën QAnon en The Great Reset naar Nederland zijn overgewaaid. Deze worden door complotdenkers in Nederland en Vlaanderen overgenomen met een lokale twist, vertelt Peeters. ‘QAnon gaat bijvoorbeeld over een vermeende pedoseksuele elite in de VS; op Nederlandse Telegram-kanalen gaat een complottheorie rond dat RIVM-baas Jaap van Dissel kinderen zou hebben misbruikt in Bodegraven. Het sluit een beetje aan bij hoe een complotdenker denkt: als je eenmaal ontvankelijk bent voor samenzweringstheorieën, is de drempel misschien laag om ook in andere, vergelijkbare theorieën te geloven, en te denken dat alles met elkaar in verbinding staat.’

Hoe verklaren de onderzoekers de populariteit van Telegram? ‘Veel extreemrechtse complotdenkers wenden zich tot Telegram vanwege het veilige en besloten imago van de berichtenapp’, legt Peeters uit. ‘Bovendien wordt Telegram – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Facebook – nauwelijks gemodereerd: je kunt er van alles zeggen zonder dat je kanaal wordt gesloten. Daardoor is de app in de afgelopen jaren razend populair geworden onder mensen die complottheorieën aanhangen en het idee hebben dat de gevestigde media niet betrouwbaar zijn.’

Ondanks de opkomst van Telegram staat het onderzoek naar de berichtendienst nog in de kinderschoenen, zegt Peeters. ‘Wij hebben nu een bijdrage geleverd door in kaart te brengen hoe het discours van extreemrechts zich op Telegram ontwikkelt. We wilden graag weten waar de mensen die zich buiten het reguliere debat plaatsen het met elkaar over hebben, want het is belangrijk dat dat niet helemaal onder de radar blijft.’

Publicatiegegevens

Tom Willaert, Stijn Peeters, Jasmin Seijbel, Nathalie Van Raemdonck, Disinformation networks: A quali-quantitative investigation of antagonistic Dutch-speaking Telegram channels’ First Monday, 5 september 2022.