Tot 1989 nam het Europa ten oosten van Berlijn en Wenen een duidelijke gestalte aan: communisme, armoede, censuur, corruptie en de 'Russische wereld'. De term 'Oostblok', destijds een verzamelnaam van de communistische landen in Europa, wordt nog altijd gebruikt, meestal in negatieve context. Ten onrechte, vindt hoogleraar Europese studies Joep Leerssen, gespecialiseerd in nationale stereotypen. 'Oostblok? Dan kun je ook over de Hanze gaan praten.' 

In de wetenschap is de term sinds 1989 vervangen door ‘Centraal- en Oost-Europa’, wat veel minder berust op het stigma van de Koude Oorlog. Leerssen: 'Niet zij, maar wij zijn ingedut, omdat wij al voor lange tijd niet zijn uitgedaagd. De nieuwe intellectuelen zitten in Belgrado, Boedapest en Tallinn. De beste jazz wordt tegenwoordig in de Macedonische hoofdstad Skopje gemaakt.' 

Estland: een succesverhaal

Vijfentwintig jaar na dato is Estland een hypermodern land dat sinds zijn onafhankelijkheid een constante economische groei doormaakt. Leerssen;  'Skype en Hotmail zijn van Estse makelij. Bijna overal in het land zijn gratis wifi-hotspots. Je telefoon en computer zijn gekoppeld aan een elektronische ID-kaart, die ook weer geldt als verzekeringspas, ov-kaart en identifier om bankzaken mee te doen. Inmiddels kennen Esten het digitaal burgerschap. Zelfs buitenlanders kunnen digitaal Est worden zonder ooit fysiek in Estland geweest te zijn. De Estse overheid investeert veel geld in nieuwe technologie, de bancaire wereld, telecommunicatie en is een wereldwijd adviesbureau voor de aanpak van cybercriminaliteit. Vanwege de kleine interne markt zijn start-ups genoodzaakt buiten de eigen landsgrenzen te denken. Verder is Estland de enige voormalige Sovjetdeelrepubliek waar een samenlevingscontract voor homoseksuele stellen is toegestaan. Dit is verre van denkbaar in Litouwen, Polen of Roemenië.’

Leerssen: 'Finland wordt als gidsland van Europa gezien, met het beste onderwijs, zijn sociale vangnet en Nokia. Estland doet daar niet voor onder, zij zijn eigenlijk de zuidelijke uitloop van Finland geworden. Vaak wordt Estland onterecht in één adem genoemd met Letland en Litouwen. Toch zijn de Esten cultureel en linguïstisch nauw verwant aan Finland en Scandinavië. Veel Esten spreken Fins, hebben familie in Scandinavië en leven al jaren in de culturele invloedsfeer van Scandinavië. Zelfs in de Sovjettijd konden Esten naar de Finse televisie kijken; zij kregen daardoor een beter beeld van wat er in Europa aan de hand was dan de andere Sovjetvolkeren.

Russischtalige minderheid

De Russischtalige minderheid in Estland (ongeveer 25 procent van de bevolking) is blijven steken in het Sovjettijdperk en nooit geïntegreerd in het Estland van na 1991. Leerssen: 'Het is een geweldig land, maar je moet niet van blinde Estofilie uitgaan. Als je naar de Russische wijken in Tallinn en Tartu gaat, zie je gediscrimineerde bevolkingsgroepen die doen denken aan de Molukkers in Nederland in de jaren zestig. Dan houdt ook opeens de kosmopolitische tolerantie van de Esten op.' De Russischsprekende minderheid is van het bestel vervreemd. Ze sturen hun kinderen naar Russische scholen, kijken Russische staatstelevisie en kunnen moeilijk aan een baan komen omdat ze geen Ests spreken. Volgens Leerssen doet de Estse regering weinig om ze daaruit te halen.