Taal, rede, moraal, zelfbewustzijn en religie: van al deze dingen werd lang gedacht dat alleen de mens ze had. Maar is dat wel zo? Uit onderzoek weten we inmiddels dat veel van wat als uniek menselijk werd beschouwd, in andere vormen ook bij dieren bestaat. 

Bijvoorbeeld het vermogen tot nadenken: sommige dieren, zoals dolfijnen en chimpansees, kunnen zelfs bedenken wat ze wel of niet weten. Of het maken van gereedschappen – behalve de mens blijken ook onder meer kraaien, octopussen en bonobo’s dat te kunnen. De verschillen tussen mensen en andere dieren lijken dus eerder gradueel te zijn.

Begrijpen wie we zijn: onbegrensde recursie

In Het unieke dier neemt Rens Bod de lezer mee op een ontdekkingsreis naar de essentie van de mens en van andere dieren en levensvormen. Als alle verschillen tussen mensen en andere dieren gradueel zijn, waar bestaat die gradatie dan uit? Mensen lijken een eigenschap te hebben die andere dieren niet hebben, betoogt Bod: onbegrensde recursie.

‘Recursie zie je bijvoorbeeld in het denken over gedachten, het maken van gereedschap voor het vervaardigen van ander gereedschap, of in het zoeken naar patronen binnen andere patronen om daar weer patronen in te vinden’, legt hij uit. ‘Mensen kunnen niet één of twee, maar in principe een onbegrensd aantal recursieve stappen zetten in het opbouwen van kennis, in het denken, in het maken van gereedschap en in het zoeken naar patronen. Dat maakt ze verschillend van andere dieren.’

Op zoek naar patronen

Het idee voor dit boek ontstond uit zijn onderzoek naar patronen, vertelt de hoogleraar. ‘Vanuit mijn vakgebied, de Digital Humanities, zoek ik met collega’s en studenten naar patronen rond een bepaald onderwerp in enorme hoeveelheden data – miljoenen publicaties uit vele disciplines. Een van de vraagstellingen van de afgelopen jaren was: wat hebben alle culturen gemeenschappelijk en waarin verschillen ze van elkaar? Al gauw zag ik dat (andere) dieren ook culturen hebben. Dus waarom zou ik mij beperken tot menselijke culturen?’

Zo kwam Bod tot de vraag welke onderliggende patronen de gedeelde én unieke eigenschappen van mensen ten opzichte van andere levensvormen kunnen verklaren. Het werd de leidende vraag voor zijn nieuwe boek.