In 1996, het jaar waarin het DIA werd opgericht, lagen de verhoudingen met onze oosterburen heel anders dan nu, vertelt DIA-directeur en UvA-hoogleraar Duitslandstudies Ton Nijhuis. ‘Er waren grote zorgen over het negatieve Duitslandbeeld onder Nederlanders, de afnemende kennis van de Duitse taal, en over politieke spanningen tussen Nederland en Duitsland.’ Het DIA moest daar verandering in brengen door de kennis over Duitsland in Nederland te vergroten. Het instituut werd opgericht in het kader van het Duitslandprogramma van de Nederlandse overheid en werd ondergebracht bij de UvA. Nijhuis: ‘Het idee was: we hebben een reset nodig. Bovendien wilde men graag weten wat de val van de muur zou betekenen voor de nieuwe geopolitieke verhoudingen in Europa.’

Inmiddels is het DIA uitgegroeid tot een uniek instituut in Nederland. Met onderzoek, onderwijsprojecten, nascholingen, evenementen en het journalistieke platform Duitslandweb is het instituut een belangrijk aanspreekpunt geworden voor journalisten, beleidsmakers, wetenschappers, leraren en studenten. De wetenschappers die aan het DIA verbonden zijn, doen onderzoek naar de geschiedenis, politiek, maatschappij en cultuur van Duitsland en laten regelmatig van zich horen in de media.

Van meest gewantrouwd naar meest geliefd

In de 25 jaar dat het instituut bestaat, is het Duitslandbeeld volledig omgeslagen: Duitsland veranderde van het land dat Nederlanders het meest wantrouwden in het meest geliefde land. Waar het land eerder bekendstond als ingedut vakantieland voor gepensioneerden, is het tegenwoordig een bruisende trekpleister voor jongeren en een aantrekkelijke bestemming voor innovatieve ondernemers.

De kentering kwam in de tweede helft van de jaren 90, legt Nijhuis uit, toen Nederland voor de Duitsers een gidsland werd. ‘Het minderwaardigheidsgevoel van Nederland tegenover grote buur Duitsland verdween toen het in de jaren 90 economisch heel goed ging met Nederland, terwijl het op dat moment in Duitsland minder ging. De Duitsers bezochten Nederland om te kijken hoe we het hier deden. Al die positieve aandacht droeg bij aan een positiever Duitslandbeeld.’

Het DIA speelde ook een rol in deze omslag, zegt Nijhuis, door wetenschappelijk onderzoek, kennisoverdracht en het zoeken van verbinding. ‘De afkeer van Duitsland was ook moreel geladen, maar was niet gebaseerd op kennis van zaken. Daar lag voor het DIA een belangrijke taak: mensen te informeren over hoe men in Duitsland omgaat met het verleden. Ook konden we de interesse in Duitsland verder stimuleren toen het land na de financiële crisis weer de motor van de Europese economie bleek te zijn.’

Minder kennis van de Duitse taal

Toch gaat niet alles goed: terwijl de belangstelling voor Duitsland enorm is toegenomen, neemt de kennis over Duitsland en van de Duitse taal juist af. Nijhuis: ‘Het academisch onderwijs wordt steeds angelsaksischer. Er wordt bijna alleen nog Engelstalige wetenschappelijke literatuur voorgeschreven en daardoor verdwijnt Duitsland zelf ook van de radar. En dat terwijl Duitsland het belangrijkste wetenschapsland op het Europese continent is. Ook de studie Duits heeft, net als veel andere talenstudies, aan belangstelling ingeboet. Waar we aan willen werken, is dat er binnen andere academische opleidingen meer aandacht komt voor het Duits, zoals dat nu bijvoorbeeld bij Europese Studies al het geval is.’ Het is nog altijd van groot belang dat mensen kiezen voor een studie Duits, zegt Nijhuis. ‘Een kwart van onze handel, maar ook bijvoorbeeld van onze culturele betrekkingen, is samen met Duitsland. De Duitse taal is veel te belangrijk om te verwaarlozen.’

Uitdagingen voor de toekomst

Met het aanstaande vertrek van Angela Merkel breekt in Duitsland een nieuw tijdperk aan. Het land is in Europa een anker van stabiliteit, maar staat voor grote uitdagingen in de toekomst, zegt Nijhuis. ‘De auto-industrie moet zich bijvoorbeeld opnieuw uitvinden op het gebied van elektromobiliteit, en daarnaast is nog onduidelijk hoe het land zijn enorm ambitieuze milieudoelstellingen wil gaan halen. Hoe Duitsland dat gaat aanpakken, zal direct effect hebben op de Nederlandse economie. Het is belangrijk dat wij als DIA de ontwikkelingen op dat gebied goed blijven volgen, zodat we niet voor verrassingen komen te staan.’

Tijdens dit lustrumjaar verkent het DIA antwoorden op allerlei toekomstvragen over Duitsland. Zo vindt van maandag 14 tot en met vrijdag 18 juni het online festival Duitsland 2030 plaats, met sessies over de Nederlands-Duitse betrekkingen, herinneringscultuur en wetenschap in Duitsland. Ook maakt het DIA deze zomer de lustrum-podcast Duitsland voorbij de horizon, waarin voormalig Duitsland-correspondent Wouter Meijer spreekt met Nederlanders die in Duitsland bijzondere functies bekleden.